Dalgalarlailgili daha önce periyot, frekans, genlik, yayılma hızı, dalga boyu, ışık şiddeti ve ışınım şiddeti gibi kavramları dalga parametresi olarak öğrenmiştiniz. Bunlara ek olarak dalga sayısı, bir dalganın 1 cm’deki dalga sayısını veren büyüklüktür. σ ile gösterilir. Çift Yarıkta Girişim-Young Deneyi SınıfFizik Dalgalar - KİMYA KONU ANLATIM. Anasayfa / TYT Fizik / 10. Sınıf Fizik Dalgalar. 10. Sınıf Fizik Dalgalar. 10. Sınıf Fizikte öğrencilerin en zorlandığı konuların bağında gelen Dalgalar konusunu iki bölümde sizler için anlattık aşağıdaki videolarda 10. Sınıf Fizik Dalgalar konusunu bulabilirsiniz. Tüm ders Fizik1 Konu Anlatımı UNİTE 1 Fiziğin Doğası UNİTE 1 – 1.KONU Fiziğin Uğraş Alanı Fizik Nedir ? Tanım 1: madde ve enerji arasındaki etkileşimi inceleyen bir bilim dalıdır. Tanım 2: evrende meydana gelen olaylara gözlem, deney ve matematiksel yöntemleri kullanarak sistematik ve akılcı açıklamalar getirir. Fiziğin Alt Dalları 1) Mekanik Fiziği : Evrenin hareketlerini 10 sinif fİzİk iii dalgalar 10. sinif fİzİk iv aydinlanma, gÖlge, yansima 11. sinif fİzİk 11. sinif fİzİk i vektÖrler, baĞil hareket 11. sinif fİzİk ii hareket paragrafin formÜlÜ soru bankasi e-kare e-kare 10.sinif matematİk e-kare 11.sinif matematİk 2021 - 2022 fİyat lİstesİ maksimim internet satış 10hazİran 2012 tarİhİnde yapilan parasiz yatililik ve bursluluk sinavi 9-10-11. siniflar “a” kİtapÇiĞi cevap anahtari tÜrk edebİyati / dİl ve anlatim 1. b 2. d 3. c 4. a 5. d 6. c 7 Arkadaşlarbu bölümde Fizik dersinde tutulmuş öğrenci notlarını ve yine konu konu cep telefonunuzda saklayabileceğiniz fizik ders özetlerini yayınlıyoruz. Aşağıdaki bölümlerden birini seçerek bu dökümanlara ulaşacaksınız. Vektörler – Doğrusal Hareket Ders Notları Dinamik Ders Notları Yeryüzünde Hareket Ders Notları q3ZR2Gr. Merhaba arkadaşlar size bu yazımızda 10. Sınıf Fizik Konuları hakkında bilgi vereceğiz. Yazımızı okuyarak bilgi sahibi olabilirsiniz. Başlıklar halinde size konuları anlattık. 10. Sınıf Fizik Konuları 1. Ünite Elektrik ve Manyetizma 2. Ünite Basınç ve Kaldırma Kuvveti 3. Ünite Dalgalar 4. Ünite Optik 10. Sınıfta Yer Alan Diğer Ders ve Konuları için Tıklayınız Fizik Ders Notları ile YKS, TYT, AYT Sınavlarına Hazırlık yapabileceksiniz. Bu notlar sayesinde sınavlara kısa özetlerle çalışabilecek, bazı eksikliklerinizi Fizik Ders Notları, Fizik Notları, Fizik Notları, Ders Notlarını ve TYT Fizik Ders Notları ve AYT Fizik Notları PDF İndir bu sayede ÖSYM Müfredatına uygun Ücretsiz notlarıda, kolaylıkla her yerde Sınavında Çıkması Muhtemel YKS Fizik Konuları için aşağıdaki bağlantılara tıklayabilirsiniz;TYT Fizik Konuları ve Soru DağılımlarıAYT Fizik Konuları ve Soru DağılımlarıTüm Ders Notları bu sayfada olmasa da bazı Temel Kanunlar ve Kurallar bulunmaktadır ve bunlarda size ilerlemeniz de kısa sürede fayda bu ders notlarınızı almanıza rağmen bir ilerleme kaydedemediyseniz; Fizik Nasıl Çalışılır? yazımızı okuyup yardım alabilirsiniz.Bu sayfanın ve içeriklerin tamamı Teliflidir. Başka Sitelerde kullanılması kesinlikle yasaktır…TYT Fizik FormülleriPDF İndirKapsamlı Fizik Ders NotuPDF İndirTYT-YKS Fizik Ders NotuPDF İndirTYT-YKS Fizik Ders NotuPDF İndirVektörler Konu AnlatımıPDF İndirMoment Konu AnlatımıPDF İndirAğırlık Merkezi Konu AnlatımıPDF İndirBasit Makinalar Konu AnlatımıPDF İndirMadde Konu AnlatımıPDF İndirKaldırma Kuvvetleri Arşimet Konu AnlatımıPDF İndirBasınç Konu AnlatımıPDF İndirBağıl Hareket Konu AnlatımıPDF İndirDinamik Konu AnlatımıPDF İndirİş, Güç, Enerji Konu AnlatımıPDF İndirAtışlar Konu AnlatımıPDF İndirİtme Momentum Konu AnlatımıPDF İndirDüzgün Dairesel Hareket Konu AnlatımıPDF İndirBasit Harmonik Hareket Konu AnlatımıPDF İndirGenel Çekim Konu AnlatımıPDF İndirElektrostatik Konu AnlatımıPDF İndirElektrik Alanı Konu AnlatımıPDF İndirKondansatörler Konu AnlatımıPDF İndirElektroliz Konu AnlatımıPDF İndirMagnetizma Konu AnlatımıPDF İndirAlternatif Akım Konu AnlatımıPDF İndirKüresel Ayna Konu AnlatımıPDF İndirMercekler Konu AnlatımıPDF İndirIşık Teorileri Konu AnlatımıPDF İndirAyrıca diğer derslerinde Ders Notları için aşağıdaki linklere tıklayabilirsiniz;Bir merceğin odak uzaklığı Kullanılan ışığın rengine, merceğin bulunduğu ortamın kırılma indisine, merceğin kırıcılık indisine -> = . Mor daha çok ses kaynağı bize yaklaşınca frekansı büyük yani ses ince, ses kaynağı bizden uzaklaşınca frekans küçük yani ses kalın DALGALARINDA DALGA SAYISININ ARTMASI İÇİN 1- LAMDAYI DALGA BOYUNU AZALTMAK LAZIM 2- KAYNAKLAR ARASI MESAFEYİ UZATMAK LAZIM ÇOK FAZLA DALGA SIĞABİLSİN *KAYNAĞIN ÜZERİNDE VE SONRASINDA ASLA GİRİŞİM DESENİ GÖZLENMEZTERMODİNAMİĞİN 3. KANUNU SAF MADDELERİN KRİSTALLERİ VE SAF OLMAYAN MADDELERİN KRİSTALLERİNİN ENTROPİLERİNDEN BAHSEDERTÜMSEK AYNANIN ÖNÜNE KONULAN BİR CİSMİN GÖRÜNTÜSÜ DAİMA ODAK İLE AYNA ARASINDA CİSME GÖRE DÜZ, KÜÇÜK VE SANAL OLARAK ELDE CİSİM TÜMSEK AYNAYA YAKLAŞTIKÇA GÖRÜNTÜSÜ DE BÜYÜYEREK AYNAYA DOĞRU YAKLAŞIRPARALEL 2 TEL AYNI YÖNLÜ AKIM GEÇERSE BİRBİRİNİ ÇEKER, ZIT YÖNLÜ GEÇERSE BİRBİRİNİ İTER. MANYETİZMAEVRENİN ENERJİSİ SABİTTİR= TERMODİNAMİĞİN 1. YASASIBİR CİSMİN SANAL VE KÜÇÜK GÖRÜNTÜSÜNÜ OLUŞTURAN OPTİK ALETLER TÜMSEK AYNA, KALIN KENARLI MERCEKBOŞLUKTA BÜTÜN RENKLERİN YAYILMA HIZI KENARLI MERCEKTE CİSİM VE GÖRÜNTÜ MERCEĞİN AYNI NUMARASI= 1/fGÖZLÜK NO – İSE = KALIN KENARLI MERCEKKALIN KENARLI MERCEKTE ASAL EKSENİ KESEREK GELEN BÜTÜN IŞINLAR KIRILDIKTAN SONRA UZANTILARI F- mercek ARASINDAN GEÇERKALIN KENARLI MERCEK İLE TÜMSEK AYNADA OLUŞAN GÖRÜNTÜ ÖZELLİKLERİ SANAL, DÜZ, KÜÇÜK, ODAK İLE OPTİK ALET ARASIKONDANSATÖRDE PARALELDE V LER EŞİT, SERİ BAĞLIDA qyük LER EŞİTPARALEL IŞIN DEMETLERINDE YÜZEYLERİN AYDINLANMA ŞİDDETİ UZAKLIĞA BAĞLI DEĞİLDİROPTİKIŞIK AKISI UZAKLIĞA BAĞLI DEĞİLDİR. IŞIK AKISI DAİRE DİLİMİNİN DERECESİ İLE DOĞRU ORANTILIDIR. YÜZEY ALANI ARTARSA IŞIK AKISIDA ŞİDDETİNDE YÜZEYİN BÜYÜKLÜĞÜ ÖNEMLİ AKISI YÜZEY ALANINA BAĞLIDIR UZAKLIĞA BAĞLI DEĞİLDİRAYDINLANMA ŞİDDETİ YÜZEY ALANINA BAĞLI DEĞİLDİR UZAKLIĞA BAĞLIDIRYALNIZ TANECİK TEORİSİYLE AÇIKLANABİLEN OLAYLAR FOTOELEKTRİK OLAY, COMPTON OLAYIYALNIZ DALGA TEORİSİYLE AÇIKLANAN OLAYLAR KIRINIM, GİRİŞİM, İNCE ZARLARDA RENKLENME, AYRILMA, KIRILMADA HIZ DEĞERLERİ, ORTAMLARI AYIRAN YÜZEYDE AYNI ANDA HEM YANSIMA HEM DE KIRILMANIN DALGA BOYU ENERJİSİ İLE TERS KİNETİK ENERJİLERİ KESME POTANSİYELİNİ BELİRLER DOĞRU ORANTIFOTOELEKTRONLARIN HIZLARINI ARTIRMAK İÇİN FOTON ENERJİSİNİN DAHA BÜYÜK OLMASI GEREKİREŞİK ENERJİSİ SADECE METALİN CİNSİNE = Ebağlanma+Ekinetik. 1 FOTON YALNIZCA 1 ELEKTRON ELEKTRONUN YÜKÜNÜ AKISI FOTON SAYISI İLE DOĞRU OLAYI IŞIĞIN MOMENTUMU OLDUĞUNU OLAY KATI-SIVI VE GAZ HALİNDE OLAN CİSİMLERDE OLAYINDA FOTON SOĞURULMAZDİYOT ELEKTRİK AKIMINI TEK YÖNLÜ OLARAK ENERJİ TASARRUFU YAPARTRANSİSTÖR, ELEKTRİK SİNYALLERİNİ DALGALAR ENİNE DALGASI, X DALGASI, SİSMİK S DALGASI = ENİNE DALGASİSMİK P DALGASI, SES DALGASI = BOYUNA DALGAFREKANS VE PERİYOT KAYNAĞA BAĞLIHIZ ORTAMA BAĞLI, DALGA BOYU= FREKANS-PERİYOT VE HIZDAN = DIŞ BÜKEY, KONKAV = İÇBÜKEYBİR FOTOSELDE KATOTA DÜŞÜRÜLEN IŞIĞIN ŞİDDETİ ARTARSA İo ARTAR İm ARTAR Vk DEĞİŞMEZFOTOELEKTRİK OLAYDA EŞİK ENERJİSİ SADECE METALİN CİNSİNE BAĞLIDIRFOTOELEKTRİK OLAY İLK DEFA HERTZ TARAFINDAN KEŞFEDİLMİŞTİRBİR CİSMİN GÖRÜNTÜSÜNÜN OLUŞUMU SIRASINDA = 1-KORNEA 2-MERCEK 3-FOTORESEPTÖR4-OPTİK SİNİR 5-OPTİK LOP SIRASI İLE OLURKARACİSİM IŞIMASI = IŞIĞIN TANECİKLİ YAPIDA OLDUĞUNU SABİTİ BU DENEY İLE İSPAT EDİLMİŞTİR. IŞIĞIN YAYDIĞI ENERJİNİN FREKANSLA DOĞRU ORANTILI OLDUĞUNU SÖYLER. ÜZERİNE DÜŞEN TÜM IŞINIMLARI SOĞURAN CİSİMLERE KARACİSİM OLAYI İLE İLİGİL OLARAK =1-FOTON ELEKTRONA ÇARPAR, İKİSİ BİRDEN SAÇILIR DOĞRU, 2-FOTON ATOMA ÇARPAR VE SOĞURULUR YANLIŞ, 3-ELEKTRON ELEKTRONA ÇARPAR YANLIŞCOMPTON OLAYINDA = MOMENTUM KORUNUR. ENERJİ YARIKTA KARANLIK SAÇAK = IŞIĞI = UYARILMIŞ EMİSYONDUR. AYNI FAZLI AYNI FREKANSLI DALGALARDAN OPTİK SİSTEMLERDE = ATOM BOMBASI, FÜSYON = HİDROJEN BOMBASILEPTONLAR = ELEKTRON, ELEKTRON NÖTRİNOSU, MÜON, MÜON NÖTRİNOSUBARYONLARDA = PROTON, NÖTRON, SİGMA, LAMDA, KSİ, OMEGA BULUNURKONDANSATÖRDE PARALEL BAĞLILARDA V LER AYNIDIRORTALAMA KİNETİK ENERJİ SICAKLIK İLE DOĞRU ORANTILIDIRKARA CİSİM IŞIMASINDA = SICAKLIK ARTIRILDIĞINDA IŞIMA SAYISI ARTAR. SICAKLIK AZALTILIRSA DALGA BOYU ARTARKARA CİSİM IŞIMASINDA MAX IŞIK ŞİDDETİ İLE DALGA BOYU TERS IŞIMASINDA SICAKLIK İLE DALGA BOYU TERS CİSİMDE IŞIMA ŞİDDETİ-DALGA BOYU GRAFİĞİNİN ALTINDA KALAN ALAN TOPLAM ENERJİ İLE DOĞRU YASASI İLE KLASİK FİZİK YASALARI BİRBİRİYLE ÇELİŞİREVRENDE VAR OLAN EN DÜŞÜK SICAKLIK 0 KELVİNDİRKARA CİSİM IŞIĞIN TANECİK MODELİ İLE = ÇAKIŞAN AYNA GÖRÜNTÜSÜNE SAHİPTİRLER. DÖNME İLE BİRBİRLERİNE DÖNÜŞEBİLİRLERGAMA IŞINLARI İLE İLGİLİ = GİRİCİLİĞİ YÜKSEKTİR, MANYETİK VE ELEKTRİKSEL ALANDAN GEÇİRİLDİĞİNDE SAPMAYA UĞRAMAZ. DALGA BOYLARI ÇOK KÜÇÜKTÜRFOTOELEKTRİK OLAYDA= HER ZAMAN 1 FOTON 1 ELEKTRON KOPARTIRFOTOELEKTRİK OLAYDA DEVREDEKİ AKIM = FOTON SAYISIIŞIK ŞİDDETİ, LEVHALARIN ALANI, LEVHALAR ARASI MESAFE = BAĞLIDIRVkesme = Ekinetik. Imax = SADECE IŞIK ŞİDDETİNE BAĞLIDIRIo = IŞIK ŞİDDETİ, LEVHALARIN ALANI, LEVHALAR ARASI MESAFE, Ef ve Eb = Io I ETKİLERMADDESEL BİR ORTAMA İHTİYAÇ OLMAYAN ŞEY = YALNIZ IŞIMAKIRINIM DENEYİ = TEK YARIKTA GİRİŞİMIŞIĞIN KIRILMASI = TAM YANSIMA OLAYI İÇİN = 1- IŞIN ÇOK YOĞUNDAN GELMELİ,2-SINIR AÇISINDAN BÜYÜK BİR AÇIYLA GELMELİSU DALGALARINDA GİRİŞİMDE TEPE+TEPE = KATAR ÇUKUR+ÇUKUR = KATAR TEPE+ÇUKUR = DÜĞÜMFOTOELEKTRİK OLAY VE X-IŞINLAR OLUŞUMU TEMEL OLARAK BİRBİRİNİN TERSİ GİBİDİRFOTOELEKTRİK OLAYDA FOTON SOĞURULUR. X-IŞINLARI OLUŞUMUNDA ELEKTRONUN ENERJİSİ SOĞURULURX-IŞINLARININ ÖZELLİKLERİ = ÇOK KISA DALGA BOYUNA SAHİP ELEKTROMANYETİK IŞIK HIZIYLA DOĞRUSAL YAYILIR. GEÇTİĞİ GAZ ATOMLARINI İYONLAŞTIRIR. ENİNE DALGA OLDUĞU İÇİN = GİRİŞİM, YANSIMA KIRILMA VE KUTUPLANMA ÖZELLİĞİ MEVCUTTUR. YÜKSEK ENERJİYE SAHİPTİR. YÜKSÜZ OLDUKLARI İÇİN MANYETİK VE ELEKTRİKSEL ALANDAN = UYARILMIŞ EMİSYON YÖNTEMİ İLE ELDE EDİLİRLERLASER KAYNAKLARININ VERİMİ DALGA BOYU = MOR VE KIRMIZIDA FOTOSENTEZ HIZI YÜKSEK. YEŞİLDE FOTOSENTEZ HIZI DEĞERİ SIFIRIN ÜZERİNDEKİ TÜM MADDELER ELEKTROMANYETİK DALGA POTANSİYEL FARKI ÜRETECİNKİNE EŞİT OLDUĞUNDA DEVREDEN AKIM GEÇMEZ. AÇIK DEVRESIĞAÇ LEVHALARINDAKİ YÜK MİKTARLARI AYNI BÜYÜKLÜKTE VE ZIT YÜK MİKTARINA BAĞLI DEĞİLDİR. TAM AKSİNE YÜK MİKTARINI BELİRLEYEN AKIMIN ŞİDDETİ SABİT VE TEK YILDIZ = EN SICAK, EN ÇOK KÜTLELİ KADİR DEĞERİ NEGATİF PARLAKKIRMIZI YILDIZ = EN SOĞUK EN AZ KÜTLELİ KADİR DEĞERİ POZİTİF DAHA AZ PARLAKYILDIZLARIN YAŞAM SÜRELERİNİ KÜTLELERİ Ders Notunu PDF indirmek için Tıklayınız. Matematik Ders Notları PDF Kimya Ders Notları PDF Biyoloji Ders Notları PDF Edebiyat Ders Notları PDF Coğrafya Ders Notları PDF Felsefe Ders Notları PDF Tüm Ders Notları için Tıklayınız Başa dön tuşu 10. Sınıf Fizikte öğrencilerin en zorlandığı konuların bağında gelen Dalgalar konusunu iki bölümde sizler için anlattık aşağıdaki videolarda 10. Sınıf Fizik Dalgalar konusunu bulabilirsiniz. Tüm ders videoları için kanalımıza abone olmayı unutmayın. Bölüm 1 Bölüm 2 Kategoriler 10. Sınıf Fizik, Dalgalar, FizikTitreşim HareketiFizik biliminde incelenen hareket çeşitlerinden biri de titreşim hareketidir. Dalga ve dalga hareketinin anlaşılabilmesi için önce titreşim hareketinin anlaşılması nokta arasında yapılan ileri – geri ya da yukarı – aşağı harekete titreşim hareketi çocuğun ileri – geri sallanması, teknenin su yüzeyinde yukarı – aşağı sallanması, gitar telinin ses verirken yaptığı hareket titreşim hareketine Titreşim hareketi, birbirini tekrarlayan özdeş HareketiTitreşim hareketinin yakın taneciklere aktarılması ile dalga hareketi oluşur. Titreşim hareketinin tanecikten taneciğe aktarılması sonucunda ortam taneciklerinin düzenli olarak titreşmesine dalga ya da dalga hareketi dalgalarının oluşması için yay, su dalgalarının oluşması için su esnek oluşabilmesi için kuvvet uygulayarak enerji veren bir kaynak çubuk ile suya dokunulduğunda ya da suya taş atıldığında su dalgaları oluşur. Bu durumda cisim ya da taş dalga tellerinin titreştirilmesi ile oluşan ses dalgalarının kaynağı hareketi titreşim hareketinin bir ortamda iletilmesi cismin, titreşim hareketini başka cisimlere ya da taneciklere aktarmadan tek başına titreşmesi dalga hareketi Her dalga hareketi bir titreşimdir. Ancak her titreşim bir dalga hareketi değildir. Örneğin salıncağın sallanması titreşimdir, bir dalga hareketi Enerji Türüne Göre DalgalarYayılabilmek için maddesel ortama ihtiyaç duyan dalgalara mekanik dalgalar dalgaları, su dalgaları, deprem dalgaları, ses dalgaları mekanik için maddesel ortama ihtiyaç duymayan dalgalar elektromanyetik dalgalar boşlukta da dalga olan güneş ışığı, uzay boşluğundan geçerek bize dalgaları, mikro dalgalar, X ışınları, cep telefonu dalgaları, ışık elektromanyetik Bilgi Elektromanyetik dalgalar yayılmak için maddesel ortama ihtiyaç duymaz. Görünür ışık, televizyon dalgaları gibi elektromanyetik dalgalar maddesel ortamda da Dalga Boyu, Periyot, FrekansÖrnek Örnek Örnek Örnek Dalgaların HızıÖrnek Örnek Örnek Örnek Dalgaların SınıflandırılmasıDalga Titreşim hareketi ile ortama aktarılan enerjinin bir yerden başka bir yere aktarılırken ortamda oluşan şekil değişimidir. Dalganın esnek ortamdaki yayılmasına da dalga hareketi denir. Dalga hareketi ile ilgili bazı özellikleri şöyle Bütün dalga hareketlerinde enerji taşınır. 2. Dalga hareketinin oluşabilmesi için bir kaynağa ihtiyaç vardır. 3. Dalga hareketlerinde madde taşınmaz, enerji taşınır yani ortam şekilde su üzerinde duran bir kayık görünmekte, su üzerinde dalga oluşturulduğunda dalga tepeleri kayığı yukarı aşağı hareket ettirmesine rağmen kayığın yeri değişmez. Bunun nedeni dalga hareket ederken üzerindeki noktaların sağa sola değil, yukarı aşağı hareket Dalgalar Art arda oluşturulan dalgalara periyodik dalga denir. Bir dalga kaynağının eşit zamanda eşit sayıda dalga üretmesiyle oluşan Boyu Periyodik bir dalgada ardışık iki dalga tepesi arası uzaklığa ya da ardışık iki dalga çukuru arasındaki uzaklığa dalga boyu denir ve λ ile bir dalgada bir tepenin iki ucu arası uzaklığa ya da bir çukurun iki ucu arası uzaklığa genişlik denir. Dalga tepesi ya da dalga çukurunun denge konumundan olan uzaklığına ise genlik eşit bölmeli düzlemde oluşturulmuş K dalgasının dalga boyu 4 birim iken L dalgasının dalga boyu 8 K = 4 br λ L = 8 brPeriyot Dalga üreten kaynağın bir tepe bir çukur üretmesi için geçen süreye periyot denir. Ya da bir sonraki dalganın bir önceki dalganın yerine geçmesi için geçen süreye periyot denir. T harfi ile gösterilir. Birimi "saniye" dir. Periyot kaynağa bağlıdır. Kaynağın dalga üretme süresi değişmediği sürece periyot Birim zamanda üretilen dalga sayısına frekans denir file gösterilir. Birimi s-1 ya da Hertz Hz dir. Periyotla frekans arasında; = 1 bağıntısı vardır. Yani periyotla frekans ters orantılıdır. Birim sürede üretilen dalga sayısı ne kadar çoksa periyot o kadar eşit bölmeli iki yayda oluşturulmuş K ve L dalgaları vardır. Aynı uzunlukta K dalgasından 2 tane L dalgasından 4 tane vardır. L dalgasının frekansı K ninkinin iki Hızı Dalgaların birim sürede aldığı yol dalga hızına eşittir. v ile gösterilir. Bir periyotluk T sürede bir dalga boyu λ yol alan dalganın hızı; V = λ .f ile bulunur. Burada dalga boyu dalganın hızına ve frekansına bağlıdır. Ancak hız dalga boyuna ve frekansa bağlı değildir. Dalgalar günlük hayatımızda en çok denizde karşılaştığımız bir doğa olayı olarak karşımıza çıkar. Ama dalgalar ve dalga hareketi suyun dışında pek çok durumda da oluşur. Örneğin, aşağıdaki videoda bir Meksika dalgası ya da stadyum dalgası görülüyor. Seyirciler yanlara hareket etmiyor, yalnızca ayağa kalkıp sonra oturuyorlar. Ama bunu belli bir sıra içinde yaptıkları için tüm stadyuma yayılan bir dalga hareketi oluşturuyorlar. Dalga hareketini anlamak için en basit dalga çeşidini, yani tel dalgasını kullanacağız. Aşağıdaki resimde Telde Dalga Simülasyonundan aldığım bir dalga hareketi görülüyor. Bu resmi dikkatlice inceleyelim ve neler öğrenebileceğimize bakalım. Elimizde düz bir tel ve üzerinde boncuklar var. Telin sol ucu bir motora bağlanmış. Motor, telin ucunu yukarı aşağı hareket ettiriyor. Motora dalga kaynağı diyoruz çünkü dalganın sebebi o, dalgayı o başlatıyor. Boncuklar sadece yukarı ve aşağı hareket ediyor, sağa sola gitmiyorlar. Resme dikkatli bakın, özellikle yeşil boncuklara. Sadece y ekseninde hareket ettiklerini göreceksiniz. Bir boncuk yukarı çıkarken yanındaki boncuğu da yukarı çekiyor, o da yanındakini yukarı çekiyor. Böylece bir dalga şekli oluşuyor. Bu şekil tel üstünde yol alıyor. Boncukların kendisi yatayda x ekseni doğrultusunda hareket etmediği halde oluşturdukları dalga hareket ediyor. Şimdi dalga hareketinin temel değişkenlerini incelemeye başlayabiliriz. Titreşim ya da Salınım nedir? Hareket çeşitlerinde titreşim ya da salınım hareketini öğrenmiştik. Hatırlayalım Bir cisim bir denge noktasının bir o tarafına bir bu tarafına salınıyorsa titreşim hareketi yapıyordur. Peki titreşim hareketinin dalgayla ne ilgisi var? Yukarıdaki resme tekrar bakın. Telin rahatsız edilmeden kendi başına durduğu yer turuncu bir çizgi ile gösterilmiş. Burası denge noktası. Telin üstündeki boncuklar Denge noktasının önce üstüne hareket ediyor. Sonra aşağı doğru hareket ediyor. Denge noktasından tekrar geçiyor. Sonra denge noktasının altına hareket ediyor. Ardından tekrar yukarı doğru hareket ederek yine denge noktasına ulaşıyor. Bu ilk adımdaki durum. Bundan sonra motor dalga kaynağı dalga üretmeye devam ettikçe, dalga hareketi kendini tekrarlıyor. Dalga hareketinin periyodik yani kendini tekrarlayan bir hareket olduğunu görüyoruz. Kendini tekrarlayan bu harekete de titreşim ya da salınım diyoruz. Dalgaboyu nedir? Titreşimin ne olduğunu anladıktan sonra sıra geldi dalganın uzunluk cinsinden özelliklerinden en önemlisi olan dalgaboyuna. Dalgaboyu bir dalganın kendini tam olarak bir kez tekrar etmesi süresince aldığı yoldur. Dalgaboyu λ simgesiyle gösterilir ve birimi uzunluk birimi olan metredir. Peki bir dalganın tam bir turu kendini tekrar etme süresini tamamlamasını nasıl ölçeriz? Görsellik işimize yarayabilir. Aşağıdaki resimde yine tel dalgası görülüyor. Resmi yine dikkatlice inceleyelim. Tepe ve çukur noktalarını görüyoruz. Tepe denge noktasından en yüksek, çukur denge noktasından en alçak uzaklık anlamına geliyor. Bir dalgaboyu ardışık arka arakaya gelen iki tepe noktası arasındaki uzunluktur. Ayrıca ardışık iki çukur noktası arasındaki uzaklık da bir dalgaboyuna eşittir. Ardışık iki denge noktası da bir dalgaboyuna eşittir. Genellersek, bir dalga üstündeki bir nokta ile dalganın hareket yönünde kendini ilk kez tekrarladığı nokta arasındaki mesafe bir dalgaboyunu verir. Yukarıdaki resimde aynı düzenekle oluşturulan bir başka dalga gösteriliyor. Bu resimde oluşan dalganın dalgaboyunu bir önceki resimdekinin dalgaboyuyla kıyaslayabilir misiniz? Hangisinin dalgaboyu daha büyük? Genlik nedir? Genlik bir dalgayı oluşturan taneciklerin denge noktasıyla, denge noktasına en uzakta bulundukları noktanın arasındaki mesafedir. Aşağıdaki resimde bir tel dalgasının genliği gösteriliyor. Genlik denge noktasının üstünde ya da altında ölçülebilir. Tel dalgası için genlik birimi uzunluğun birimi olan metredir. Periyot ve frekans nedir? Buraya kadar bir dalganın sadece uzunlukla ilgili olan özelliklerinden bahsettik. Şimdi zamanla ilgili özelliklerinden bahsedeceğiz. Periyot bir tam dalganın oluşması için geçen süredir. Yani bir dalgaboyu bir periyot sürede üretilir. Periyodun simgesi T, birimi zaman birimi olan saniyedir. Frekans bir saniyede oluşan dalga sayısıdır. Frekansın simgesi f, birimi 1/s ya da s-1 dir. Frekansın birimi olan 1/s ye Hertz Hz de denir. Frekansla periyot birbiriyle çok yakından ilişkilidir. Matematiksel olarak = 1 T = \frac{1}{f} f = \frac{1}{T}Şimdi frekansla ilgili bir şeyler hissetmek için aşağıdaki iki resmi kıyaslayalım. Bu kıyaslama bir saniyede kaç dalga oluşuyor sorusuna cevap vermek için yapılıyor. Aşağıdaki resimdeki dalganın frekansı 2 Hz. Yani bir saniyede 2 dalga üretiliyor. Bu dalganın periyodu ise T = 1/f den T = 1/2 = 0,5 saniye. Yani bir dalganın tamamlanması yarım saniye sürüyor. Yukarıdaki resimde ise dalganın frekansı 4 Hz. Yani bir saniyede 4 dalga üretiliyor. Bu dalganın periyodu da 1/4 = 0,25 saniye. Yani bir tam dalganın tamamlanması çeyrek saniye sürüyor. Bu iki resmi kıyasladığınızda hangisinin daha sık dalga ürettiğini görüyorsunuz? Frekans tam olarak bu demek dalga sıklığı. Frekansın yalnızca dalga kaynağına bağlı olduğuna da dikkat etmelisiniz. Yani motor ne kadar hızlı dönerse frekans o kadar artıyor, periyot o kadar azalıyor. Dalga denklemi formülü ve dalga hızı nedir? Dalganın uzunluk ve zamanla ilgili temel değişkenlerini ayrı ayrı inceledik. Şimdi bu ikisini birbirine bağlayan temel değişken olan dalganın ilerleme hızına geldik. Düzgün doğrusal harekette öğrendiğimiz yer değiştirmeyi, hızı ve geçen süreyi birbirine bağlayan ilişki, dalganın da uzunluk ve zaman değişkenlerini birbirine bağlayacak. Hatırlayalım \Delta x = vtx yer değiştirme, v hız, t geçen süre. Şimdi bunu dalgaya uyarlayalım \lambda = v Tλ dalgaboyu, v dalganın ilerleme hızı, T periyot. Bu ilişkiye dalga denklemi ya da dalga formülü diyoruz. Mantıklı mı? Bir dalgaboyluk mesafe bir periyot sürede alınıyor. Öyleyse hız v = \frac{\lambda}{T}Gayet mantıklı. Bir de bu formülü periyot yerine frekansı kullanarak yazalım T = \frac{1}{f} \lambda = \frac{v}{f} v = \lambda fDalganın hızı ortama bağlıdır. Örneğin, tel dalgasında telin gerginliğine bağlıdır. Su dalgasında suyun derinliğine bağlıdır. Periyodu ya da dalgaboyunu değiştirerek dalganın ilerleme hızını değiştiremezsiniz. Dalgaları iki şekilde sınıflandırabiliriz. İlki dalgaların taşıdığı enerjiye göredir. Yayılması için bir ortama ihtiyacı olan ve enerjiyi içinde bulunduğu ortamda taşıyan dalgalara mekanik dalgalar denir. Tel dalgası, yay dalgası, su dalgası ve ses dalgası mekanik dalgalardır. Hepsinin yayılabilmesi için bir maddesel ortama tele, yaya, suya veya havaya ihtiyacı vardır. Hepsi enerjiyi içinde bulundukları ortamda bir yerden başka bir yere taşır. Yayılması için ortama ihtiyaç bulunmayan, boşlukta yayılabilen dalgalara elektromanyetik dalgalar denir. Işık bir elektromanyetik dalgadır, enerjiyi taşımak için ortama ihtiyacı yoktur. Örneğin, Güneş’ten Dünya’ya enerjiyi taşıyan ışık boşlukta yayılır. Enine ve boyuna dalgalar Dalgaları sınıflandırmanın ikinci yolu dalganın hareket yönüyle ortamın taneciklerinin titreşim doğrultusunu kıyaslamaktır. Enine dalgalar dalganın hareket yönüyle taneciklerin titreşim yönünün birbirine dik olduğu dalgalardır. Örneğin, aşağıdaki tel dalgası bir enine dalgadır. Boyuna dalgalar ise ortamın taneciklerinin titreşim doğrultusuyla dalganın ilerleme yönünün paralel olduğu dalgalardır. Aşağıdaki resimde bir sarmal yayda üretilen boyuna dalgalar gösteriliyor. Dalganın hareket yönüyle yayın halkalarının titreşim doğrultusunun paralel olduğuna dikkat edin. Elektromanyetik dalgaların tamamı enine dalgadır. Su dalgaları hem enine hem boyuna dalganın bir karışımıdır. Yay dalgaları enine ya da boyuna olabilir. Dalgalar ile ilgili kazanımlar Titreşim, dalga hareketi, dalga boyu, periyot, frekans, hız ve genlik kavramlarını açıklar. Deney, gözlem veya simülasyonlarla kavramların açıklanması sağlanır. Periyot ve frekans kavramlarının birbiriyle ilişkilendirilmesi ve matematiksel model oluşturulması sağlanır. Matematiksel hesaplamalara girilmez. Dalganın ilerleme hızı, dalga boyu ve frekans kavramları arasındaki matematiksel model verilir. Matematiksel hesaplamalara girilmez. Dalganın ilerleme hızının ortama, frekansın kaynağa bağlı olduğu vurgulanır. Dalgaları taşıdığı enerjiye ve titreşim doğrultusuna göre sınıflandırır. Öğrencilerin dalga çeşitlerine örnekler vermeleri sağlanır.

10 sınıf fizik dalgalar formülleri